Alkoholizm a genetyka

21 marca, 2021

Czy alkoholizm może być uwarunkowany genetycznie?

Alkoholizm to bardzo groźna choroba. Alkohol spożywany w nadmiarze prowadzi do licznych zaburzeń funkcjonowania człowieka, zarówno w aspekcie zdrowia psychicznego, jak i fizycznego. Osoby będące pod wpływem alkoholu bardzo często zachowują się agresywnie. Ma to związek z destrukcyjnym działaniem alkoholu na mózg oraz układ nerwowy człowieka, co przekłada się na podejmowanie irracjonalnych decyzji. Istnieje teza mówiąca o genetycznym uwarunkowaniu choroby alkoholowej. Budzi ona jednak kontrowersje. Czy nałóg jest dziedziczny? Co można odnaleźć w tym temacie w dorobku psychologii uzależnień? Czy fakt występowania choroby alkoholowej u rodzica ma wpływ na biologiczne tendencje zaburzeń i uzależnień? Jak przebiega rozwój dziecka z rodziny alkoholowej?

Jak zrozumieć osobę uzależnioną od alkoholu?

Co decyduje o wystąpieniu uzależnienia u danej osoby? Istnieje związek z posiadaniem określonych cech charakteru. Przede wszystkim skłonność do uzależnień mają osoby z niską samokontrolą, brakiem silnej woli, a także osoby podatne na wpływy. Oprócz cech osobowości istnieją inne przyczyny wyższego prawdopodobieństwa wystąpienia uzależnienia. Nie tylko umiejętność kontrolowania picia alkoholu jest istotna, ale także stopień jego oddziaływania.

To geny odpowiadają za alkoholizm – prawda czy mit?

Przeprowadzone badania ukazują, że alkoholizm może mieć podłoże genetyczne. Inną przyczyną pojawienia się choroby alkoholowej ma czynnik środowiskowy. W tej chwili naukowcy próbują ustalić, co konkretnie jest dziedziczone, jakie czynniki potęgują podatność na alkoholizm, w jakiej korelacji ze środowiskiem są czynniki wywołujące chorobę.

Wiedza, jaką dysponuje człowiek jest efektem odkryć z płaszczyzny dziedziczenia oraz roli genów DNA. Wiadomym jest, że procesy życiowe kierowane są poprzez obecność wzorców białek. Z tego względu wzmożono badania nad sekwencjami DNA oraz nad znaczeniem materiału genetycznego na wszelkie dziedziny życia człowieka, wliczając w to podatność na uzależnienie od substancji psychoaktywnych.

Alkoholizm a geny

Naukowcy w Stanach Zjednoczonych, z Uniwersytetu Pensylwanii odkryli powiązanie genetyczne mogące stanowić źródło informacji w leczeniu zaburzeń alkoholowych. Podczas prowadzonych badań przeanalizowano około 275 tysięcy osób. Opracowany wniosek zawierał informacje opisujące skłonność do wpadania w alkoholizm odpowiedzialne są geny. Zespół naukowców odkrył osiemnaście wariantów genetycznych powiązanych z nadużywaniem alkoholu. Dodatkowo, pięć omawianych wariantów nakładało się na siebie, osiem utożsamiano z konsumpcją, a jedynie pięć odpowiadały za wywołanie choroby alkoholowej. Niedawne publikacje w Nature Communications podają, że mimo iż systematyczne nadużywanie alkoholu prowadzi do choroby alkoholowej, kilka wariantów genów może być pomocne w minimalizowaniu ryzyka uzależnienia.

Powyższe doniesienia to jedne z licznych badań prowadzonych nad genami warunkującymi wystąpienie alkoholizmu. Do najbardziej popularnych zalicza się model genetyki behawioralnej oraz molekularnej, badania nad bliźniętami i bliskimi krewnymi, a także testy na zwierzętach. Geny kodujące różne składniki układów neuronów w mózgu, np. układ GABA-ergiczny i opioidowy, wywołują uzależnienie poprzez przekazywanie do mózgu różnych sygnałów. Należy podkreślić, że dzieci z rodzin alkoholowych mają zupełnie inne warunki do rozwoju, niż ich rówieśnicy w domach bez uzależnień. Doniesienia naukowe w tej dziedzinie podają, że przekazywanie choroby alkoholowej warunkuje wiele genów. Co ciekawe, odkryto jeden gen, który chroni przed uzależnieniem alkoholowym.

Czym jest gen FTO?

Występowanie choroby alkoholowej warunkowane jest zarówno przez czynniki społeczne, jak i genetyczne. Znajomość różnych genów, zarówno tych wywołujących nadmierne spożywanie napojów procentowych, jak i genu chroniącego przez alkoholizmem, umożliwia tworzenie skutecznych metod terapii uzależnień. Ciekawy jest fakt, że również Polacy mieli swój własny wkład w badaniach nad uzależnieniem alkoholowym. Odkryli polscy badacze odkryli gen FTO – fat mass and obesity associated gene”, gen powiązany z tkanką tłuszczową, odpowiedzialny za występowanie nadwagi. Stwierdzono, że osoby posiadające gen allela G wariantu rs9930506 genu FTO są w większym stopniu narażeni na nadmierny rozrost tkanki tłuszczowej, prowadzącej do otyłości. Zdaniem polskich badaczy, obecność genu FTO warunkuje mniejszą tendencję do nadmiernego picia alkoholu. Z biegiem lat inni badacze poszerzali badania nad genem FTO, w tym hiszpańscy oraz amerykańscy naukowcy potwierdzili tezy Polaków – osoby posiadające wariant genu FTO nie mają tendencji do sięgania po alkohol.

Skoncentrowanie się na wariantach genów związanych z warunkowaniem uzależnienia alkoholowego potencjalnie ma szansę pomóc w identyfikowaniu ludzi zagrożonych piciem oraz wyszukiwaniu kierunków dla rozwoju farmakologii, pomagającej w leczeniu alkoholizmu.

Skutki zdrowotne picia alkoholu a płeć

W wyniku różnic anatomicznych między kobietą a mężczyzną, kobiety są bardziej wrażliwe na działanie alkoholu, szybciej i mocniej się upijają. W wyniku tego częściej posiadają uszkodzenia wątroby. Inne zależności dotyczą mózgu – wśród kobiet obserwowalne są szybsze degradacje funkcji poznawczych. U kobiet częściej dochodzi do chwilowych problemów z koncentracją, samokontrolą oraz pamięcią. Innym niekorzystnym działaniem alkoholu jest zaburzona gospodarka hormonalna prowadząca do występowania wszelkich chorób – w przypadku organizmu kobiety i mężczyzny upośledzenie funkcjonowania układu hormonalnego jest na podobnym poziomie. Naukowcy i lekarza podają, że u kobiet szczególnie niebezpiecznym następstwem rozregulowanej gospodarki hormonalnej jest ryzyko zachorowania na raka tarczycy. Z kolei mężczyźni częściej od kobiet chorują na nowotwory trzustki. Zaobserwowano również u ludzi istniejącą zależność pomiędzy nadużywaniem alkoholu a występowaniem nowotworów narządów intymnych, u kobiet: szyjki macicy i jajników, z kolei u mężczyzn przyrostu prostaty. Podobnie jest z wystąpieniem ryzyka chorób krążenia, udaru i zawału serca. Im większe ilości alkoholu spożywa dany człowiek, tym bardziej rośnie ryzyko pojawienia się konsekwencji (niezależnych od płci). Charakterystyczną przypadłością dla kobiet uzależnionych od alkoholu są ostre formy osteoporozy. Alkohol ma działanie usuwające witaminę D z organizmu, z kolei jej niedobór powoduje zwiększoną podatność na złamania kości. Ryzyko wzrasta wraz z pojawieniem się menopauzy.

Terapia alkoholowa bez względu na płeć

Terapia alkoholowa jest procesem pełnym wyrzeczeń. Trwa bardzo długo, niejednokrotnie w obecności zarówno porażek, jak i sukcesów osoby uzależnionej. Często najbliższe osoby alkoholika zastanawiają się nad możliwością poddania osoby uzależnionej przymusowemu leczeniu i terapii alkoholowej. Istnieje taka możliwość pod kilkoma warunkami. Zazwyczaj wskazuje się na wzbudzaniu w osobie chorej wewnętrznej motywacji. Zarówno przejście detoksu, jak i odbycie terapii psychologicznej może nie przynieść wymaganych rezultatów, ponieważ poziom motywacji będzie niski. Uzależniony musi zdawać sobie sprawę z powagi sytuacji, a także istnienie problemu. Jest to pierwszy krok do odzyskania kontroli nad własnym życiem. Dopiero przy szczerych chęciach alkoholik może odbyć proces detoksykacji. Odtrucie organizmu minimalizuje negatywne objawy odstawienia środków psychoaktywnych. Dotyczy to zarówno sfery fizycznej jak i psychicznej uzależnienia.